Πολλές φορές πεθύμησα να γράψω το βίο και την πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, ενός γέρου εργάτη πού πολύ αγάπησα.
Στη ζωή μου, οι πιο μεγάλοι μου ευεργέτες στάθηκαν τα ταξίδια και τα όνείρατα· από τους ανθρώπους, ζωντανούς και πεθαμένους, πολύ λίγοι βοήθησαν τον αγώνα μου. Όμως, αν ήθελα να ξεχωρίσω ποιοι άνθρωποι άφησαν βαθύτερα τ' άχνάρια τους στην ψυχή μου, ίσως να ξεχώριζα τρεις τέσσερεις: τον 'Όμηρο, τον Μπέρξονα, το Νίτσε και το Ζορμπά. Ο πρώτος στάθηκε για μένα το γαληνό κατάφωτο μάτι -σαν το δίσκο του ήλιου- που φωτίζει με απολυτρωτικιά λάμψη τα πάντα· ο Μπέρξονας με αλάφρωσε από άλυτες φιλοσοφικές αγωνίες που με τυραννούσαν στα πρώτα νιάτα· ο Νίτσε με πλούτισε με καινούριες αγωνίες και μ' έμαθε να μετουσιώνω τη δυστυχία, την πίκρα, την αβεβαιότητα σε περηφάνια· κι ο Ζορμπάς μ' έμαθε ν' αγαπώ τη ζωή και να μη φοβούμαι το θάνατο.
(από τον πρόλογο του συγγραφέα)
Η γνωριμίας μας τον Αλέξη (ή σωστότερα Γεωργίου) Ζορμπά -τον ήρωα του Βίου και πολιτείας του Αλέξη Ζορμπά, μπορεί να γίνει πολύ όμορφα με τα ίδια τα λόγια του ποιητή και με τη βοήθεια της ενδιαφέρουσας εκπομπής της ΕΡΤ, Σαν παλιά φωτογραφία, αφιερωμένης στον ήρωά μας, που δεν είναι μόνον λογοτεχνικός και στη συνέχεια κινηματογραφικός ήρωας, αλλά πραγματικό πρόσωπο.
Η ταινία Zorba the Greek (Αλέξης Ζορμπάς) που έκανε τον ήρωα του Καζαντζάκη διεθνώς γνωστό, σκηνοθετήθηκε από τον έλληνα σκηνοθέτη Μιχάλη Κακογιάννη και στον ομώνυμο ρόλο πρωταγωνιστούσε ο Άντονι Κουίν μαζί με τους Άλαν Μπέιτς, Ειρήνη Παππά (και σε πρώτη εμφάνιση ο Σωτήρης Μουστάκας). Τα γυρίσματα της ταινίας έγιναν στην Κρήτη. Τη μουσική της ταινίας έγραψε ο Μίκης Θεοδωράκης και ο ρυθμός που είναι γνωστός ως συρτάκι ταξίδεψε για μια ακόμη φορά την ελληνική μουσική πολύ έξω από τα σύνορα της χώρας. Η ταινία προτάθηκε για επτά βραβεία Όσκαρ το 1964 και βραβεύτηκε με τρία .
Η ζωή του μεγάλου μας λογοτέχνη έχει από μόνη της το ίδιο ενδιαφέρον με τη λογοτεχνική του παραγωγή και πολύ συχνά τόσο οι εμπειρίες του όσο και οι πνευματικές του αναζητήσεις καταλήγουν να παρουσιάζονται μέσα από τις σελίδες του πολυποίκιλου και πολυμεταφρασμένου έργο του.
Πολύ πλούσιο υλικό με αναλυτικά στοιχεία για τη βιογραφία και για την εργογραφία του μπορούμε να βρούμε στους ιστότοπους:
Στο αφιέρωμα της ηλεκτρονική έκδοσης της εφημερίδας Ελευθεροτυπίας μπορούμε επιπλέον να διαβάσουμε σχετικά με τον επικείμενο αφορισμό του και για τις απαγορεύσεις έργων του. Πιο συνολική θεώρηση του λογοτέχνη το αφιέρωμα της κρητικής εφημερίδας Πατρίς.
Τα βίντεο που ακολουθούν, εικονοποίηση και ανάγνωση αποσπασμάτων από το έργο Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, είναι η πολύ όμορφη δουλειά των μαθητών του Γενικού Λυκείου Πεδινής με την καθοδήγηση της φιλολόγου τους Ε. Στάμου.
Στη ραψωδία Ι μετά την εντυπωσιακή απόδοση των Τρώων στη μάχη, συγκαλείται αγορά (=συνέλευση) του στρατού.
Ο Αγαμέμνονας φαίνεται αποφασισμένος να σταματήσει τη μάχη και προτείνει την επιστροφή στην πατρίδα. Στην πρότασή του εναντιώνεται ο Διομήδης και τη θέση του συμμερίζεται και ο στρατός. Ο Νέστορας κατηγορεί τον Αγαμέμνονα για την προσβολή που έκανε στον Αχιλλέα και ο Αγαμέμνονας, κάτω από τις αντίξοες αυτές συνθήκες δηλώνει έτοιμος να επανορθώσει. Στέλνει λοιπόν πρεσβεία στον Αχιλλέα με μέλη της τον Οδυσσέα, τον Αίαντα και τον Φοίνικα, μαζί και με δύο κήρυκες.
Η πρεσβεία προς τον Αχιλλέα,
λεπτομέρεια από ερυθρόμορφο αττικό σκύφο (480-470 π.Χ.).
Από αριστερά προς τα δεξιά εικονίζονται ο Ερμής, κρατώντας το κηρύκειο,
ο Φοίνικας και ο Οδυσσέας. Μουσείο Λούβρου.
Γιατί τα μέλη αυτά;
Ο Αίαντας είναι ένας από τους γενναιότερους πολεμιστές, έχει διακριθεί με αριστεία στη μάχη και έχει φιλικές σχέσεις με τον Αχιλλέα. Eπανειλημένες απεικονίσεις των δύο ηρώων τους δείχνουν να παίζουν κατά την ανάπαυλα από τις μάχες.
Ο Αχιλλέας και ο Αίαντας παίζουν πεντάγραμμα
(παιγνίδι με πεσσούς που μετακινούνται πάνω σε 5 γραμμές
που όπως λέγεται επινόησε ο Παλαμήδης),
αττικός μελανόμορφος αμφορέας (530-520 π.Χ., έργο του Εξηκία)
Μουσείο Βατικανού
υδρία (490 π.Χ.)
αττικός μελανόμορφος αμφορέας (510 π.Χ.),
Μουσείο Virginia, Richmond
αττικός ερυθρόμορφος κρατήρας (440 π.Χ.),
Μουσείο Βερολίνου
Ο Φοίνικας, είναι ένας από τους Μυρμιδόνες. Στον πόλεμο παρουσιάζεται ως ηνίοχος, είναι πιο ηλικιωμένος, γνωρίζει τον Αχιλλέα από την παιδική του ηλικία και λειτουργεί ως "πατρική φιγούρα". Ο Αχιλλέας φαίνεται να τον αγαπά και να τον εμπιστεύεται και εκείνος άλλοτε μεσολαβεί για χάρη του άλλοτε τον συνοδεύει σε σημαντικές στιγμές του. Στην ίδια ραψωδία, Ι 434 και εξής, τον βλέπουμε να απευθύνεται στον Αχιλλέα με δάκρυα στα μάτια, απόδειξη της στενής σχέσης του μαζί του.
Φοίνικας, Αχιλλέας και Θέτις.
αττικός μελανόμορφος αμφορέας (530 π.Χ.),
Μουσείο Βοστώνης
Βρισιήδα και Φοίνικας,
ερυθρόμορφη κύλικα (490 π.Χ.),
Μουσείο Λούβρου
Οδυσσέας είναι ένας ήρωας που διαδραματίζει σημαντικό ρόλο και διαθέτει μεγάλη επιρροή στο στρατόπεδο των Αχαιών. Αυτός όπως και ο Νέστορας παίζουν συχνά το ρόλο του σοφού συμβούλου. Είναι ικανότατος στο λόγο και την πειθώ και αυτή του η ικανότητα είναι απολύτως απαραίτητη για να μεταπείσει έναν θυμωμένο και πληγωμένο στην υπερηφάνειά του ήρωα, όπως είναι ο Αχιλλέας.
Πρεσβεία Οδυσσέα προς τον Αχιλλέα
αττική ερυθρόμορφη πελίκη (480 π.Χ.)
Mουσείο Villa Julia
Ας δούμε με ποιον τρόπο δομεί το λόγο του ο Οδυσσέας και τι τρόπους πειθούς επιστρατεύει για να καταφέρει να κάνει τον Αχιλλέα να επιστρέψει στη μάχη.
Πλοηγούμενη στο διαδίκτυο ανακάλυψα ένα ακόμη καλλιτέχνη που εμπνευσμένος από την ποίηση του Γ. Σεφέρη δημιουργεί σε έναν άλλο τομέα της τέχνης, τη χαρακτική. Η Ελένη Παττακού, ζωγράφος και χαράκτρια που ζει τα τελευταία χρόνια στη Λυών της Γαλλίας έχει φιλοτεχνήσει έναν κύκλο χαρακτικών "Στα ίχνη του Σεφέρη". Ας προσπαθήσουμε να βρούμε σημεία του έργου του που να δικαιολογούν τους τίτλους τους.
Της Μεγάλης Δευτέρας (λιθογραφία) 1998
Για την έμπνευση του έργου αυτού δεν μπορώ να πω με ασφάλεια. Με κάνει όμως να σκέφτομαι δύο ποιήματά του από το Τετράδιο Γυμνασμάτων, όταν "ο Στρατής Θαλασσινός περιγράφει έναν άνθρωπο" Έφηβος, που αποτελεί σημείο εκκίνησης και για ένα μεταγενέστερο έργο της ίδιας δημιουργού (Γριά) και το Άντρας.
Με τον τρόπο του Γ. Σ. (οξυγραφία) 1998
Για την έμπνευση του έργου αυτού δεν χρειάζονται πολλά σχόλια, αφορά στο ποίημα που μελετάμε.
Ο ποταμός (οξυγραφία) 1999
Το ποτάμι αποτελεί επαναλαμβανόμενο μοτίβο στην ποιητική του Σεφέρη. Στην πρώτη ποιητική του συλλογή, Στροφή, στο Ερωτικός Λόγος Ε΄ γράφει:
Πού πήγε η μέρα η δίκοπη που είχε τα πάντα αλλάξει;
Δε θα βρεθεί ένας ποταμός να 'ναι για μας πλωτός;
Δε θα βρεθεί ένας ουρανός τη δρόσο να σταλάξει
για την ψυχή που νάρκωσε κι ανάθρεψε ο λωτός;
Λυπούμαι γιατί άφησα να περάσει ένα πλατύ ποτάμι μέσα από τα δάχτυλά μου
χωρίς να πιω ούτε μια στάλα.
Τώρα βυθίζομαι στην πέτρα.
Ένα μικρό πεύκο στο κόκκινο χώμα,
δεν έχω άλλη συντροφιά.
Ό,τι αγάπησα χάθηκε μαζί με τα σπίτια
που ήταν καινούργια το περασμένο καλοκαίρι
και γκρέμισαν με τον αγέρα του φθινοπώρου.
To ποίημα αυτό το βρίσκουμε και μελοποιημένο από το Σταύρο Κουγιουμτζή (Μικραίνει ο κόσμος, 1982), με τις φωνές των Γιάννη Μπογδάνου και Αιμιλίας Κουγιουμτζή.
Η στέρνα - πράσινο (οξυγραφία) 2001
Στο έργο του Η στέρνα (αφιερωμένο στο Γ. Αποστολίδη) βρίσκουμε τους παρακάτω στίχους:
Εδώ, στο χώμα ρίζωσε μια στέρνα
μονιά κρυφού νερού που θησαυρίζει.
Σκεπή της βήματα ηχερά. Τ' αστέρια
δε σμίγουν την καρδιά της. Κάθε μέρα
πληθαίνει, ανοιγοκλεί, δεν την αγγίζει.
Γριά (οξυγραφία) 2004
Στο έργο του Τετράδιο Γυμνασμάτων, ο Στρατής Θαλασσινός περιγράφει έναν άνθρωπο, στο ποίημά του Έφηβος ο ήρωας αφηγείται:
την τρίτη μέρα αγάπησα μια κοπέλα πάνω σε μια κορφή
είχε ένα άσπρο σπιτάκι σα ρημοκλήσι
μια γριά μάνα στο παραθύρι με σκυμμένα γυαλιά πάνω σε βελόνες, πάντα σιωπηλή
μια γλάστρα βασιλικό μια γλάστρα γαρούφαλα
την έλεγαν νομίζω Βάσω Φρόσω ή Μπίλιω·
έτσι ξέχασα τη θάλασσα.
Ο ποιητής επίσης εκφραζόταν μέσα από τις εικόνες όπως τις αποτύπωνε ο φωτογραφικό του φακός και το προσωπικό του αρχείο διαθέτει μεγάλο αριθμό φωτογραφιών, από τα ταξίδια του στον κόσμο. Επειδή μελετάμε μέσα από τους στίχους του πώς περιγράφει την Ελλάδα που τον πληγώνει, ας δούμε και πώς αποτυπώνεται η ματιά του στις φωτογραφίες του.
και, με τη βοήθεια του σύντομου άρθρου της Καθημερινής, ας ανασυστήσουμε και το ιστορικό κλίμα που επικρατεί στη χώρα μας όταν γράφεται το ποίημα "Με τον τρόπο του Γ.Σ."
Το παράδειγμα του έλληνα μετανάστη στην Αμερική που εφευρίσκει ελληνικές ετυμολογίες για όποια λέξη του δοθεί δεν είναι ενδεικτικό για το τι συμβαίνει με τα δάνεια μεταξύ των γλωσσών. Άν όμως υποθέσουμε λογικά ότι είναι η νοσταλγία που νιώθει για την πατρίδα του ο λόγος που τον ωθεί σ'αυτές τις "τραβηγμένες" ετυμολογήσεις λέξεων, τότε η επιστήμη της γλωσσολογίας μπορεί να μας βεβαιώσει ότι ο γαλλικός όρος nostalgie έχει τη ρίζα του στις ελληνικές λέξεις νόστος+άλγος και είναι ο όρος που δημιουργήθηκε για να αποδώσει τον πόνο (ἄλγος) που προκαλεί η προσμονή της επιστροφής στην πατρίδα (νόστος).
Αυτά κι άλλα πολλά για τις δάνειες και αντιδάνειες λέξεις μπορούμε να διαβάσουμε στο άρθρο του Γ. Μπαμπινιώτη στο Βήμα της 13/9/2009, με τίτλο Λεξιλογικοί Νόστοι.
Στο Λεξικό της κοινής νεοελληνικής στην Πύλη για την Ελληνική γλώσσα μπορούμε αρχικά να δούμε τη σημασία του όρου "αντιδάνειο" και από τα παραδείγματα να αναζητήσουμε την αρχική σημασία λέξεων όπως "καναπές" και "μπράτσο". Επιπλέον, χρησιμοποιώντας την επιλογή "Σύνθετη Αναζήτηση" να βρούμε τις ελληνικές ρίζες πληθώρας ξένων όρων και ιδιαίτερα σε σημασιολογικά πεδία όπως η Ιατρική, αλλά και τα αντιδάνεια της ελληνικής, ελληνικές λέξεις δηλαδή που, αφού πέρασαν ως δάνεια σε άλλες γλώσσες, δημιούργησαν νέες λέξεις οι οποίες με τη σειρά τους επανεισήχθησαν στα ελληνικά.
Αυτή είναι μια σύντομη δική μας δουλειά, που πατάει πάνω σε ένα βιντεάκι του ΕΟΤ και με πιο καλλιτεχνική διάθεση, έχει στόχο να μας θυμίσει αγγλικές- και όχι μόνον- λέξεις που έχουν ελληνική ρίζα.
Στη συνέχεια μπορείτε να διαβάσετε τους δύο λόγους που εκφώνησε, ο καθηγητής και ακαδημαϊκός Ξ. Ζολώτας, στα πλαίσια της συνεδρίασης της Παγκόσμιας Τράπεζας, τον Οκτώβριο του 1957 τον πρώτον και το 1959, σε αντίστοιχη περίπτωση, τον δεύτερο.
Παρατηρείτε κάτι;
Ο λόγος που εκφωνήθηκε το 1957
I always wished to address this Assembly in Greek, but realized that it would have been indeed "Greek" to all present in this room. I found out, however, that I could make my address in Greek which would still be English to everybody. With your permission, Mr. Chairman, l shall do it now, using with the exception of articles and prepositions, only Greek words.
Kyrie,
I eulogize the archons of the Panethnic Numismatic Thesaurus and the Oecumenical Trapeza for the orthodoxy of their axioms methods and policies, although there is an episode of cacophony of the Trapeza with Hellas.
With enthusiasm we dialogue and synagonize at the synods of our didymous Organizations in which polymorphous economic ideas and dogmas are analyzed and syntherized.Our critical problems such as the numismatic plethora generate some agony and melancholy. This phenomenon is charateristic of our epoch. But, to my thesis we have the dynamism to program therepeutic practices as a prophylacis from chaos and catastrophe.In parallel a panethnic unhypocritical economic synergy and harmonization in a democratic climate is basic.
I apologize for my eccentric monologue. I emphasize my eucharistia to your Kyrie to the eugenic and generous American Ethnos and to the organizers and protagonists of this Ampitctyony and the gastronomic symposia.
Ο λόγος που εκφωνήθηκε το 1959
Kyrie,
It is Zeus' anathema on our epoch and the heresy of our economic method and policies that we should agonize the Skylla of nomismatic plethora and the Charybdis of economic anaemia.
It is not my idiosyncracy to be ironic or sarcastic but my diagnosis would be that politicians are rather cryptoplethorists. Although they emphatically stigmatize nomismatic plethora, they energize it through their tactics and practices. Our policies should be based more on economic and less on political criteria. Our gnomon has to be a metron between economic strategic and philanthropic scopes.
In an epoch characterized by monopolies, oligopolies, monopolistic antagonism and polymorphous inelasticities, our policies have to be more orthological, but this should not be metamorphosed into plethorophobia, which is endemic among academic economists.
Nomismatic symmetry should not antagonize economic acme. A greater harmonization between the practices of the economic and nomismatic archons is basic.Parallel to this we have to synchronize and harmonize more and more our economic and nomismatic policies panethnically. These scopes are more practicable now, when the prognostics of the political end economic barometer are halcyonic.The history of our didimus organization on this sphere has been didactic and their gnostic practices will always be a tonic to the polyonymous and idiomorphous ethnical economies. The genesis of the programmed organization will dynamize these policies.
Therefore, I sympathize, although not without criticism one or two themes with the apostles and the hierarchy of our organs in their zeal to program orthodox economic and nomismatic policies.
I apologize for having tyranized you with my Hellenic phraseology. In my epilogue I emphasize my eulogy to the philoxenous aytochtons of this cosmopolitan metropolis and my encomium to you Kyrie, the stenographers.
Ο καθηγητής είχε επιχειρήσει κάτι ανάλογο και στα γαλλικά, σύμφωνα με το abnet:
Le Dedale Synchrone Du Cosmos Politique
Kyrie,
Sans apostropher ma rhetorique dans l' emphase et la plethore, j΄ analyserai elliptiquement, sans nul gallicisme, le dedale synchrone du cosmos politique caracterise par des syndromes de crise paralysant l΄ organisation systematique de notre economie.
Nous sommes periodiquement sceptiques et neurastheniques devant ces paroxysmes periphrasiques, cette boulimie des demagogues, ces hyperboles, ces paradoxes hypocrites et cyniques qui symbolisent une democratie anachronique et chaotique. Les phenomenes fantastiques qu΄on nous prophetise pour l΄ epoque astronomique detroneront les programmes rachitiques, hybrides et sporadiques de notre cycle atomique. Seule une panacee authentique et draconienne metamorphosera cette agonie prodrome de l΄ apocalypse et une genese homologue du Phenix. Les economistes technocrates seront les strateges d΄ un theatre polemique et dynamique et non les proselytes du marasme. Autochtones helleniques, dans une apologie cathartique, psalmodions les theoremes de la democratie thesaurisante et heroique, soyons allergiques aux parasites allogenes dont les sophismes trop hyalins n΄ ont qu΄une pseudodialectique.
En epilogue a ces agapes, mon amphore a l΄ apogee, je prophetise toute euphorie et apotheose a Monsieur Giscard d΄ Estaing, prototype enthousiasmant de la neo-orthodoxie economique et symbole de la palingenesie de son ethnie gallique.
Στους νοητικούς χάρτες που ακολουθούν αποτυπώνεται η λειτουργία της μετοχής στην αρχαία ελληνική γλώσσα. Η μετοχή μπορεί να έχει ονοματική ή επιρρηματική χρήση. Ας δούμε πώς αυτό αποτυπώνεται συνολικά:
Αλλά και αναλυτικότερα. Επιρρηματική χρήση της μετοχής:
Πολύτιμος βοηθός για τη μελέτη του έργου του Κ. Π. Καβάφη είναι το ψηφιακό Αρχείο Καβάφη που μπορούμε να βρούμε μέσα από τον ιστότοπο του Σπουδαστηρίου Νέου Ελληνισμού. Το φυσικό αρχείο του ποιητή βρήκε πρόσφατα στέγη στο κτήριο της Οικίας Κωλέττη, στην οδό Πολυγνώτου στην Πλάκα -όσοι πιστοί, μπορείτε να το επισκεφτείτε.
Στον ιστότοπο του Σπουδαστηρίου υπάρχει επίσης ανθολόγιο αναγνώσεων λογοτεχνικών έργων, ανάμεσα στις οποίες και αναγνώσεις ποιημάτων του Κ.Π. Καβάφη. Αναγνώσεις έργων του μπορούμε επίσης να ακούσουμε και από το διαδικτυακό περιοδικό για την ποίηση: Ποιείν.
Στο ψηφιακό αρχείο της ΕΡΤ διατίθενται εκπομπές αφιερωμένες στον αλεξανδρινό ποιητή:
Η τελευταία ανηψιά του ποιητή μιλά στον Φρέντυ Γερμανό, στις "Εκπομπές που αγάπησα" και φωτίζει άγνωστες πλευρές της ζωή του.
Στην εκπομπή "Εποχές και συγγραφείς" παρουσιάζεται η παγκοσμιότητα του Κων/νου Καβάφη
Στο αφιέρωμα Κ.Π. Καβάφης -50 χρόνια από το θάνατό του, ο μελητής και επιμελητής του έργου του Γ. Π. Σαββίδης μιλά για τον χαρακτήρα της ποίησής του και τη σχέση του έργου του με σημαντικούς νεοέλληνες λογοτέχνες.
Στη σειρά "Η δε πόλις ελάλησεν", παρουσιάζεται η Αλεξάνδρεια,αγαπημένος τόπος του ποιητή.
Ο σκηνοθέτης της σειράς Η δε πόλις ελάλησεν, Γιάννης Σμαραγδής, το 1996 κυκλοφόρησε κινηματογραφική ταινία αφιερωμένη στον ποιητή, με το Δημήτρη Καταλειφό στον ομώνυμο ρόλο.
Ο συνθέτης Θ. Μικρούτσικος μελέτησε το έργο του και μελοποίησε τμήματά του που κυκλοφόρησαν σε μια ολοκληρωμένη στο βιβλίο-CD, Ο Καβάφης του Θ. Μικρούτσικου.
Περισσότερα στοιχεία που αφορούν στις εκδόσεις του έργου του και σε βιβλιογραφία για τη μελέτη του εδώ.
Χρήσιμο υλικό για τον ποιητή μπορείτε επίσης να βρείτε και στους φακέλους που ακολουθούν.
Η σχέση του ποιητή με την ιστορία είναι από τις πιο σημαντικές παραμέτρους που φωτίζουν το έργο του. Επέλεξα μια πολύ περιεκτική φράση για αυτή, από τον Δ. Πιερή, καθηγητή στο Πανεπιστήμιου της Κύπρου και επιμελητή του Λεξικού Καβάφη που θα κυκλοφορήσει σύντομα από το Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού: «Μάζευε λέξεις όπως ένας μάστορας μαζεύει πέτρες για να φτιάξει μια ξερολιθιά, χωρίς να ξέρει πόσες και ποιες θα χρειαστεί όταν έρθει η ώρα».
