ΚΑΠΝΙΣΜΕΝΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ

Στα πλαίσια της προετοιμασίας του αφιερώματος στο Γ. Ρίτσο, ακολουθούν οι στίχοι από το έργο του ποιητή Καπνισμένο Τσουκάλι, το οποίο μελοποίησε ο Χ. Λεοντής και κυκλοφόρησε από την Columbia το 1975. Στο δίσκο τραγουδούν οι Ν. Ξυλούρης, Τ. Τσανακλίδου, Β. Μπαρνής -σε κάποια σημείο απαγγέλλει και ο ίδιος ο ποιητής- ενώ την παραγωγή έχει κάνει ο Γ. Μακράκης. Ιδιαίτερα προσεγμένη δουλειά, με το εξώφυλλο φιλοτεχνημένο από τον ίδιο το Γ. Ρίτσο.

Τα τραγούδια του δίσκου

1. Τώρα είναι δικός σου αυτός ο δρόμος (Τ. Τσανακλίδου)
2. Αυτά τα κόκκινα σημάδια (Ν. Ξυλούρης)
3. Αύριο μπορεί να μας σκοτώσουν (Ν. Ξυλούρης)
4. Ξέρουμε (Τ. Τσανακλίδου)
5. Κι όχι να πείτε (Ν. Ξυλούρης)
6. Κι έρχομαι μοναχά να σ' αγκαλιάσω (Τ. Τσανακλίδου)
7. Τούτες τις μέρες (Ν. Ξυλούρης)
8. Αυτοί που περιμένουν (Ν. Ξυλούρης)
9. Λοιπόν παιδιά μου (Τ. Τσανακλίδου-Β. Μπαρνής)
10. Εδώ είναι ένα φως αδερφικό (Ν. Ξυλούρης)
11. Έχεις ακόμη να κλάψεις πολύ (Ν. Ξυλούρης)
12. Και να αδερφέ μου (Ν. Ξυλούρης)

Στο βίντεο που ακολουθεί παρουσιάζονται τμήματα από τα κομμάτια του δίσκου, με τα πιο αντιπροσωπευτικά σημεία των τραγουδιών του.

Τώρα είναι δικός σου αυτός ο δρόμος

Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος

Μουσική: Χρήστος Λεοντής

Πρώτη εκτέλεση: Τάνια Τσανακλίδου

Ήταν μακρύς ο δρόμος ως εδώ!

Πολύ μακρύς αδελφέ μου.

Οι χειροπέδες βάραιναν τα χέρια.

Τα βράδια που ο μικρός γλόμπος

κουνούσε το κεφάλι του

λέγοντας "πέρασε η ώρα"

εμείς διαβάζαμε την ιστορία του κόσμου

σε μικρά ονόματα

σε κάποιες χρονολογίες σκαλισμένες με το νύχι

στους τοίχους των φυλακών,

σε κάτι παιδιάστικα σχέδια των μελλοθανάτων.

Μια καρδιά, ένα τόξο,

ένα καράβι που ‘σκιζε σίγουρα το χρόνο,

σε κάποιους στίχους που ‘μειναν στη μέση

για να τους τελειώσουμε,

σε κάποιους στίχους που τελειώσαν

για να μην τελειώσουμε.

Ήταν μακρύς ο δρόμος ως εδώ,

δύσκολος δρόμος.

Τώρα είναι δικός σου αυτός ο δρόμος.

Τον κρατάς

όπως κρατάς το χέρι του φίλου σου,

και μετράς το σφυγμό του,

πάνω σε τούτο το σημάδι

που άφησαν οι χειροπέδες.

Κανονικός σφυγμός.

Σίγουρο χέρι.

Κανονικός σφυγμός.

Σίγουρος δρόμος.

Αυτά τα κόκκινα σημάδια
Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος

Μουσική: Χρήστος Λεοντής

Πρώτη εκτέλεση: Νίκος Ξυλούρης

Αυτά τα κόκκινα σημάδια στους τοίχους,

μπορεί να 'ναι κι από αίμα.

Όλο το κόκκινο στις μέρες μας είναι αίμα,

μπορεί να 'ναι κι απ' το λιόγερμα,

που χτυπάει στον απέναντι τοίχο.

Κάθε δείλι τα πράγματα κοκκινίζουν

πριν σβήσουν και ο θάνατος είναι πιο κοντά.

Έξω απ' τα κάγκελα,

είναι οι φωνές των παιδιών,

και το σφύριγμα του τρένου.

Τότε τα κελιά γίνονται πιο στενά

και πρέπει να σκεφτείς το φως

σ' έναν κάμπο με στάχυα,

και το ψωμί στο τραπέζι των φτωχών

και τις μητέρες να χαμογελάνε στα παράθυρα,

για να βρεις λίγο χώρο να απλώσεις τα πόδια σου.

Κείνες τις ώρες,

σφίγγεις το χέρι του συντρόφου σου,

γίνεται μια σιωπή γεμάτη δέντρα,

το τσιγάρο κομμένο στη μέση,

γυρίζει από στόμα σε στόμα,

όπως ένα φανάρι που ψάχνει το δάσος,

βρίσκουμε τη φλέβα

που φτάνει στην καρδιά της άνοιξης,

χαμογελάμε.

Αύριο μπορεί να μας σκοτώσουν

Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος

Μουσική: Χρήστος Λεοντής

Πρώτη εκτέλεση: Νίκος Ξυλούρης

Χαμογελάμε κατά μέσα.

Αυτό το χαμόγελο,

το κρύβουμε τώρα.

Παράνομο χαμόγελο,

όπως παράνομος έγινε κι ο ήλιος,

παράνομη και η αλήθεια.

Κρύβουμε το χαμόγελο,

όπως κρύβουμε στην τσέπη μας,

τη φωτογραφία της αγαπημένης μας,

όπως κρύβουμε την ιδέα της λευτεριάς,

ανάμεσα στα δυο φύλλα της καρδιάς μας.

Όλοι εδώ πέρα έχουμε έναν ουρανό

και το ίδιο χαμόγελο.

Αύριο μπορεί να μας σκοτώσουν.

Αυτό το χαμόγελο,

κι αυτόν τον ουρανό,

δεν μπορούν να μας τα πάρουν.

Κι όχι να πείτε
Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος

Μουσική: Χρήστος Λεοντής

Πρώτη εκτέλεση: Νίκος Ξυλούρης

Προλογίζει ο ποιητής.

Τότες βγάζαν λόγους στις ξύλινες εξέδρες, στα μπαλκόνια, φωνάζαν τα ραδιόφωνα, ξανάλεγαν τους λόγους. Πίσω απ' τις σημαίες κρυβόταν ο φόβος, μέσα στα τύμπανα αγρυπνούσαν οι σκοτωμένοι. Κανείς δεν καταλάβαινε τίποτα. Οι σάλπιγγες μπορεί να δίναν το ρυθμό στα βήματα, δε δίναν το ρυθμό στη καρδιά. Ψάχναμε το ρυθμό. Εμείς αγρυπνούσαμε, μαζεύαμε τη σκόρπια βουή των δρόμων, μαζεύαμε τα σκόρπια βήματα, βρίσκαμε το ρυθμό, τη καρδιά τη σημαία. Λοιπόν δεν είναι ανάγκη να φωνάξω για να με πιστέψουν, να πουν:" Όποιος φωνάζει έχει το δίκιο". Εμείς το δίκιο το 'χουμε μαζί μας και το ξέρουμε. Κι όσο σιγά κι αν σου μιλήσω, ξέρω πως θα με πιστέψεις. Συνηθίσαμε στη σιγανή κουβέντα στα κρατητήρια, στις συνεδριάσεις, στη συνωμοτική δουλειά της κατοχής. Συνηθίσαμε στα μικρά σταράτα λόγια πάνω απ' το φόβο και πάνω απ' τον πόνο. Ημέρα, ώρα, σύνθημα, στις τρομερές μουγγές γωνιές της νύχτας, στις διασταυρώσεις του χρόνου που μια στιγμή τις φώτιζε ο προβολέας του μέλλοντος. Βιαστικά λόγια, μια μικρή περίληψη της ζωής, τα κύρια σημεία μονάχα, γραμμένα στο κουτί των τσιγάρων ή σ' ένα τόσο δα χαρτί κρυμμένο στο παπούτσι ή στο στρίφωμα του σακακιού μας. Ένα μικρό χαρτί σαν ένα μεγάλο γεφύρι πάνω απ' το θάνατο. Α, βέβαια όλα τούτα θα πουν, δεν είναι τίποτα. Όμως εσύ αδερφέ μου ξέρεις πως από τούτα τα απλά λόγια, από τούτες τις απλές πράξεις, από τούτα τα απλά τραγούδια μεγαλώνει το μπόι της ζωής, μεγαλώνει ο κόσμος, μεγαλώνουμε...

Κι όχι να πείτε που 'κανα και τίποτα σπουδαίο, (δις)

μόνο που πέρασα κι ακούμπησα στον ίδιο τοίχο π' ακουμπήσατε. (δις)

Κι όχι να πείτε που 'κανα και τίποτα σπουδαίο, (δις)

μόνο που φόρεσα τις ίδιες χειροπέδες που φορέσατε. (δις)

Κι όχι να πείτε που 'κανα και τίποτα σπουδαίο, (δις)

μόνο που πόνεσα μαζί σας κι ονειρεύτηκα μαζί σας. (δις)

Μόνο που σε βρήκα και με βρήκες και με βρήκες σύντροφε. (δις)

Κι έρχομαι μονάχα να σ’ αγκαλιάσω
Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Χρήστος Λεοντής
Πρώτη εκτέλεση: Τάνια Τσανακλίδου

Κι έρχομαι μοναχά να σ' αγκαλιάσω και να κλάψω αδελφέ μου,
όπως ο ερωτευμένος που γυρνάει από χρόνια στην καλή του,
και μ' ένα του φιλί,
της λέει όλα τα χρόνια που περίμενε,
κι όλα τα χρόνια που τους περιμένουν,
πέρα απ' το φιλί τους.

ΑΠΑΓΓΕΛΕΙ Ο ΠΟΙΗΤΗΣ

Η καρδιά μου είναι τώρα ένα φαρδύ χωματένιο τσουκάλι, που μπήκε πολλές φορές στη φωτιά, που μαγείρεψε χιλιάδες φορές για τους φτωχούς για τους ξωμάχους, για τους περατάρηδες για τους εργάτες και για τις πικρές μανάδες τους, για τον πεινασμένο ήλιο, για τον κόσμο-ναι για όλο τον κόσμο ένα φτωχό, καπνισμένο μαυρισμένο τσουκάλι, που κάνει καλά τη δουλειά του. Και τούτο το τσουκάλι βράζει, βράζει τραγουδώντας.

Τούτες τις μέρες

Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος

Μουσική: Χρήστος Λεοντής

Πρώτη εκτέλεση: Νίκος Ξυλούρης

Τούτες τις μέρες ο άνεμος μας κυνηγάει,

μας κυνηγάει

Γύρω σε κάθε βλέμμα το συρματόπλεγμα

γύρω στην καρδιά μας το συρματόπλεγμα

γύρω στην ελπίδα το συρματόπλεγμα

Πολύ κρύο, πολύ κρύο, πολύ κρύο εφέτος

Πιο κοντά, πιο κοντά

μουσκεμένα χιλιόμετρα μαζεύονται γύρω τους

Μέσα στις τσέπες του παλιού πανωφοριού τους

έχουν μικρά τζάκια να ζεσταίνουν τα παιδιά

Κάθονται στον πάγκο κι αχνίζουν απ' τη βροχή

και την απόσταση

Η ανάσα τους είν' ο καπνός ενός τραίνου

που πάει μακριά, πολύ μακριά

Κουβεντιάζουν και τότε η ξεβαμμένη πόρτα της κάμαρας

γίνεται σαν μητέρα που σταυρώνει τα χέρια της

κι ακούει

Πιο κοντά, πιο κοντά

μουσκεμένα χιλιόμετρα μαζεύονται γύρω τους

Τούτες τις μέρες ο άνεμος μας κυνηγάει,

μας κυνηγάει

Γύρω σε κάθε βλέμμα το συρματόπλεγμα

γύρω στην καρδιά μας το συρματόπλεγμα

γύρω στην ελπίδα το συρματόπλεγμα

Πολύ κρύο, πολύ κρύο, πολύ κρύο εφέτος

Πιο κοντά, πιο κοντά

μουσκεμένα χιλιόμετρα μαζεύονται γύρω τους

Λοιπόν παιδιά μου

Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος

Μουσική: Χρήστος Λεοντής

Πρώτη εκτέλεση: Τάνια Τσανακλίδου

Λοιπόν παιδιά μου συλλογιέμαι τώρα

να βρω μια λέξη να ταιριάζει

στο μπόι της λευτεριάς. ( Χ2 )

Μήτε πιο ψηλή μήτε πιο κοντή. ( Χ2 )

Λοιπόν παιδιά μου συλλογιέμαι τώρα

να βρω μια λέξη

να ταιριάζει στο μπόι της λευτεριάς.

Το περίσσιο είναι ψεύτικο,

το λιγοστό είναι ντροπαλό

κι εγώ δεν το ‘χω σκοπό

να καμαρώσω

για τίποτα πιότερο,

για τίποτα λιγότερο

από άνθρωπος.

Λοιπόν παιδιά μου συλλογιέμαι τώρα

να βρω μια λέξη να ταιριάζει

στο μπόι της λευτεριάς.

Θα βρούμε το τραγούδι μας, ( Χ2 )

καλά πάμε, ( Χ2 )

θα βρούμε το τραγούδι μας.

Λοιπόν παιδιά μου συλλογιέμαι τώρα

να βρω μια λέξη

να ταιριάζει στο μπόι της λευτεριάς. ( Χ2 )

Εδώ είναι το φως το αδελφικό

Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος

Μουσική: Χρήστος Λεοντής

Πρώτη εκτέλεση: Νίκος Ξυλούρης

Εδώ είναι ένα φως αδελφικό,

απλά τα χέρια και τα μάτια.

Εδώ δεν είναι να 'μαι εγώ πάνω από σένα,

ή εσύ πάνω από μένα.

Εδώ είναι να 'ναι ο καθένας μας

πάνω από τον εαυτό του.

Εδώ είναι ένα φως αδελφικό,

που τρέχει σαν ποτάμι

δίπλα στον μεγάλο τοίχο.

Αυτό το ποτάμι το ακούμε

ως και μέσα στον ύπνο μας.

Κι όταν κοιμόμαστε,

το 'να μας χέρι κρεμασμένο απ' όξω απ' την κουβέρτα,

βρέχεται μέσα σε τούτο το ποτάμι.


Αυτοί που περιμένουν

Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος

Μουσική: Χρήστος Λεοντής

Πρώτη εκτέλεση: Νίκος Ξυλούρης

Έπεσε ο άνεμος, σιωπή.

Στη γωνιά της κάμαρας, ένα αλέτρι συλλογισμένο, περιμένει τ' όργωμα.

Ακούγεται πιο καθαρά, το νερό που κοχλάζει στο τσουκάλι.

Αυτοί που περιμένουν στον ξύλινο πάγκο, είναι οι φτωχοί, οι δικοί μας οι δυνατοί, είναι οι ξωμάχοι κι οι προλετάριοι, κάθε τους λέξη είναι ένα ποτήρι κρασί μια γωνιά μαύρο ψωμί

ένα δέντρο πλάι στο βράχο ένα παράθυρο ανοιχτό στη λιακάδα.

Είναι οι δικοί μας Χριστοί, οι δικοί μας Άγιοι.

ΑΠΑΓΓΕΛΕΙ Ο ΠΟΙΗΤΗΣ

Τα δαχτυλικά τους αποτυπώματα, δεν είναι μονάχα στα μητρώα των φυλακών, φυλάγονται στα αρχεία της ιστορίας, τα δαχτυλικά τους αποτυπώματα, είναι οι πυκνές σιδηροδρομικές γραμμές, που διασχίζουν το μέλλον. Κι η καρδιά μου εμένα, τίποτα πιότερο συντρόφια μου, ένα πήλινο μαυρισμένο τσουκάλι, που κάνει καλά τη δουλειά του.

Έχεις ακόμα να κλάψεις πολύ

Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος

Μουσική: Χρήστος Λεοντής

Πρώτη εκτέλεση: Γιάννης Ρίτσος

Τώρα το δέντρο σε κοιτάει κατάματα μέσα απ' τα φύλλα του,

η ρίζα σου δείχνει όλο το δρόμο της,

εσύ κοιτάς κατάματα τον κόσμο δεν έχεις τίποτα να κρύψεις.

Τα χέρια σου είναι καθαρά,

πλυμένα με το χοντρό σαπούνι του ήλιου,

τα χέρια σου τ' αφήνεις στο συντροφικό τραπέζι ξέσκεπα,

τα εμπιστεύεσαι στα χέρια των συντρόφων σου.

Η κίνησή τους είναι απλή, γεμάτη ακρίβεια.

Κι όταν ακόμη βγάζεις μια τρίχα απ' το σακάκι του φίλου σου,

είναι σαν να βγάζεις ένα φύλλο απ' το ημερολόγιο επιταχύνοντας το ρυθμό του κόσμου.

Μ' όλο που το ξέρεις πως έχεις ακόμη να κλάψεις πολύ

ώσπου να μάθεις τον κόσμο να γελάει.