18 λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Το έργο του ποιητή Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας, 1973, Επιτομή (Κέδρος, 1977) που γράφηκε κατά την εξορία του στη Λέρο μελοποιήθηκε από τον Μίκη Θεοδωράκη κατά την περίοδο 1971- 1973 στο Παρίσι και τον Ιανουαρίου 1973 παρουσιάστηκε σε συναυλία στο Albert Hall με τραγουδιστές τους: Μαρία Φαραντούρη, Πέτρο Πανδή, Αφροδίτη Μάνου, Αχιλλέα Κωστούλη και τον ίδιο το συνθέτη και την ίδια χρονιά πρωτοηχογραφήθηκε σε δίσκο στο Παρίσι με τους ίδιους τραγουδιστές.

Παράλληλα ηχογραφείται κρυφά -γιατί ακόμη στη χώρα υπάρχει δικτατορία-και στην Ελλάδα με το Γ. Νταλάρα και την Α. Βίσση και αργότερα ξανακυκλοφορεί και δεύτερη έκδοση στη οποία τραγουδούν οι Μ.Φαραντούρη, Π. Πανδής, Α. Μάνου και Α. Κωστούλης και τρίτη με τους Μ.Δημητριάδη, Ε.Βιτάλη, Κ.Καμένο, Σ.Πασπαράκη και Σ.Κρυστάλη.

Ο Μίκης Θεοδωράκης έχει δηλώσει σχετικά με αυτόν τον δίσκο στο ένθετο της κασετίνας "Ο μουσικός κόσμος του Μίκη Θεοδωράκη":

" Νομίζω ότι στα μέσα του 1973 ήρθε ο Γιώργος Νταλάρας στο Παρίσι μαζί με τον Αχιλλέα Θεοφίλου. Θυμάμαι μια ολόκληρη μέρα που τους έπαιζα και τραγουδούσα τα νέα μου τραγούδια και ανάμεσά τους τα Λιανοτράγουδα. Τότε τα πρωτάκουσε και μαζί με την εταιρεία αποφάσισαν να τα κυκλοφορήσουν παρά την απαγόρευση. Πρέπει να σημειωθεί ότι την εποχή εκείνη ξέσπασαν τα γεγονότα στο Πολυτεχνείο, οπότε η απαγόρευση της μουσικής μου από τη Χούντα, που ίσχυε πάντα, έγινε ακόμα πιο αυστηρή. Ήταν ένα τόλμημα να ηχογραφήσουν και να κυκλοφορήσουν αυτό το έργο κάτω από τη μύτη της σπαρασσόμενης Χούντας. Γι' αυτό κι εγώ, εξόριστος ακόμα, υποδέχθηκα αυτή την πράξη με συγκίνηση και ευγνωμοσύνη. Το ίδιο εξακολουθώ να αισθάνομαι και σήμερα. Τους ευχαριστώ"

Περιεχόμενα

1. ΑΝΑΒΑΦΤΙΣΗ
2. ΚΟΥΒΕΝΤΑ Μ' ΕΝΑ ΛΟΥΛΟΥΔΙ
3. ΚΑΡΤΕΡΕΜΑ
4. ΛΑΟΣ
5. ΜΝΗΜΟΣΥΝΟ
6. ΑΥΓΗ
7. ΔΕ ΦΤΑΝΕΙ
8. ΠΡΑΣΙΝΗ ΜΕΡΑ
9. ΣΥΛΛΕΙΤΟΥΡΓΟ
10. ΤΟ ΝΕΡΟ
11. ΤΟ ΚΥΚΛΑΜΙΝΟ
12. ΛΙΓΝΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ
13. Τ' ΑΣΠΡΟ ΞΩΚΚΛΗΣΙ
14. ΕΠΙΤΥΜΒΙΟ
15. ΕΔΩ ΤΟ ΦΩΣ
16. ΤΟ ΧΤΙΣΙΜΟ
17. Ο ΤΑΜΕΝΟΣ
18. ΤΗ ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ ΜΗΝ ΤΗΝ ΚΛΑΙΣ

Αναβάφτιση
Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Πρώτη εκτέλεση: Γιώργος Νταλάρας
Άλλες ερμηνείες: Αχιλλέας Κωστούλης

Λόγια φτωχά βαφτίζονται
στην πίκρα και στο κλάιμα
βγάζουν φτερά και πέτονται
πουλιά και κελαηδάνε

Και κειος ο λόγος ο κρυφός
της λευτεριάς ο λόγος
αντίς φτερά βγάζει σπαθιά
και σκίζει τους αγέρες

Κουβέντα μ' ένα λουλούδι
Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Πρώτη εκτέλεση: Γιώργος Νταλάρας
Άλλες ερμηνείες: Μαρία Φαραντούρη

Κυκλαδινό κυκλάμινο
στου βράχου τη σχισμάδα
πού βρήκες χρώματα κι ανθείς
πού μίσχο και σαλεύεις

Μέσα στο βράχο σύναξα
το γαίμα στάλα στάλα
μαντήλι ρόδινο έπλεξα
κι ήλιο μαζεύω τώρα

Καρτέρεμα
Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Πρώτη εκτέλεση: Γιώργος Νταλάρας
Άλλες ερμηνείες: Μαρία Φαραντούρη

Έτσι με το καρτέρεμα
μεγάλωσαν οι νύχτες
που το τραγούδι ρίζωσε
και ψήλωσε σαν δέντρο

Κι αυτοί μες απ' τα σίδερα
κι αυτοί μακριά στα ξένα
κάνουν πικρό να βγάλουν το "αχ"
και βγαίνει φύλλο λεύκας

Λαός
Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Πρώτη εκτέλεση: Γιώργος Νταλάρας


Μικρός λαός και πολεμά
δίχως σπαθιά και βόλια
για όλου του κόσμου το ψωμί
το φως και το τραγούδι

Κάτω απ' τη γλώσσα του κρατεί
τους βόγγους και τα ζήτω
κι αν κάνει πως τα τραγουδεί
ραγίζουν τα λιθάρια


Μνημόσυνο
Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Πρώτη εκτέλεση: Γιώργος Νταλάρας

Στη μια γωνιά στέκει ο παππούς
στην άλλη δέκα εγγόνια
και στο τραπέζι εννιά κεριά
μπηγμένα στο καρβέλι

Μάνες τραβάνε τα μαλλιά
και τα παιδιά σωπαίνουν
κι απ' το φεγγίτη η Λευτεριά
τηρά κι αναστενάζει

Αυγή
Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Πρώτη εκτέλεση: Γιώργος Νταλάρας

Λιόχαρη μεγαλόχαρη
της άνοιξης αυγούλα
και που 'χει μάτια να σε ιδεί
να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό
και δυο κουκιά λιβάνι
κι ένας σταυρός από καπνιά
στ' ανώφλι της πατρίδας

Δε φτάνει
Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Πρώτη εκτέλεση: Γιώργος Νταλάρας

Σεμνός και λιγομίλητος
εθαύμαζε την πλάση
κι η σπάθα τον κεραύνωσε
κι ως λιόντας εβρυχήθη

Τώρα δε φτάνει του η φωνή
δε φτάνει του η κατάρα
για να λαλήσει το σωστό
του πρέπει καριοφίλι

Πράσινη μέρα
Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Πρώτη εκτέλεση: Γιώργος Νταλάρας

Πράσινη μέρα λιόβολη
καλή πλαγιά σπαρμένη
κουδούνια και βελάσματα
μυρτιές και παπαρούνες

Η κόρη πλέκει τα προικιά
κι ο νιος πλέκει καλάθια
και τα τραγιά γιαλό γιαλό
βοσκάνε τ' άσπρο αλάτι

Συλλείτουργο
Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Πρώτη εκτέλεση: Γιώργος Νταλάρας

Κάτω απ' τις λεύκες συντροφιά
πουλιά και καπετάνιοι
συλλείτουργο αρχινήσανε
με τον καινούργιο Μάη

Τα φύλλα φέγγουνε κεριά
στ' αλώνι της πατρίδας
κι ένας αϊτός από ψηλά
διαβάζει το βαγγέλιο

Το νερό
Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Πρώτη εκτέλεση: Γιώργος Νταλάρας

Του βράχου λιγοστό νερό
απ' τη σιωπή αγιασμένο
απ' το καρτέρι του πουλιού
τη σκιά της πικροδάφνης

Κρυφά το πίνει η κλεφτουριά
και το λαιμό σηκώνει
σαν το σπουργίτι και βλογά
τη φτωχομάνα Ελλάδα


Το κυκλάμινο
Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Πρώτη εκτέλεση: Γιώργος Νταλάρας

Μικρό πουλί τριανταφυλλί
δεμένο με κλωστίτσα
με τα σγουρά φτεράκια του
στον ήλιο πεταρίζει

Κι αν το τηράξεις μια φορά
θα σου χαμογελάσει
κι αν το τηράξεις δυο και τρεις
θ' αρχίσεις το τραγούδι

Λιγνά κορίτσια
Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Πρώτη εκτέλεση: Άννα Βίσση

Λιγνά κορίτσια στο γιαλό μαζεύουνε τ' αλάτι
σκυφτά πολύ, πικρά πολύ -το πέλαο δεν το βλέπουν

Κ' ένα πανί, λευκό πανί, τους γνέφει στο γαλάζιο
κι απ' το που δεν το αγνάντεψαν μαυρίζει απ' τον καημό του

Τ' άσπρο ξωκλήσι
Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Πρώτη εκτέλεση: Γιώργος Νταλάρας

Τ' άσπρο ξωκλήσι στην πλαγιά
κατάγναντα στον ήλιο
πυροβολεί με το μικρό
στενό παράθυρό του

Και την καμπάνα του αψηλά
στον πλάτανο δεμένη
την εκουρντίζει ολονυχτίς
για του Αη Λαού τη σκόλη

Επιτύμβιο
Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Πρώτη εκτέλεση: Γιώργος Νταλάρας

Το παλικάρι που 'πεσε
με ορθή την κεφαλή του
δεν το σκεπάζει η γης ογρή
σκουλήκι δεν τ' αγγίζει

Φτερό στη ράχη του ο σταυρός
κι όλο χυμάει τ' αψήλου
και σμίγει τους τρανούς αϊτούς
και τους χρυσούς αγγέλους

Εδώ το φως
Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Πρώτη εκτέλεση: Γιώργος Νταλάρας

Σε τούτα εδώ τα μάρμαρα
κακιά σκουριά δεν πιάνει
μηδέ αλυσίδα στου Ρωμιού
και στ' αγεριού το πόδι

Εδώ το φως εδώ ο γιαλός
χρυσές γαλάζιες γλώσσες
στα βράχια ελάφια πελεκάν
τα σίδερα μασάνε

Το χτίσιμο
Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Πρώτη εκτέλεση: Γιώργος Νταλάρας

Το σπίτι αυτό πώς θα χτιστεί
τις πόρτες ποιος θα βάλει
που ‘ναι τα χέρια λιγοστά
κι ασήκωτες οι πέτρες

Σώπα τα χέρια στη δουλειά
τρανεύουν κι αυγαταίνουν
και μην ξεχνάς ολονυχτίς
βοηθάν κι οι αποθαμένοι

Ο ταμένος
Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Πρώτη εκτέλεση: Γιώργος Νταλάρας

Εδώ σωπαίνουν τα πουλιά
σωπαίνουν κι οι καμπάνες
σωπαίνει κι ο πικρός Ρωμιός
μαζί με τους νεκρούς του

Και απα στην πέτρα της σιωπής
τα νύχια του ακονίζει
μονάχος κι αβοήθητος
της λευτεριάς ταμένος

Τη ρωμιοσύνη μην την κλαις
Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Πρώτη εκτέλεση: Γιώργος Νταλάρας

Τη ρωμιοσύνη μην την κλαις
εκεί που πάει να σκύψει
με το σουγιά στο κόκκαλο
με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται από 'ξαρχής
κι αντριεύει και θεριεύει
και καμακώνει το θεριό
με το καμάκι του ήλιου