Γύρω στον 7ο π.Χ. αιώνα, πρώτα στις πόλεις της Ιωνίας (Μίλητο, Έφεσο) και αργότερα και σε πολλές άλλες ελληνικές αποικίες, για πρώτη φορά οι άνθρωποι ασχολούνται συστηματικά και προσπαθούν να δώσουν μια λογική, επιστημονική εξήγηση του κόσμου, απαλλαγμένη από τους περιορισμούς που όριζαν οι μύθοι σχετικά με τη γένεση των θεών, του κόσμου και των ανθρώπων, άρα και η θρησκεία και η ποίηση της εποχής. Επειδή οι πρώτοι αυτοί φιλόσοφοι από τον 7ο ως τον 5ο αιώνα στρέφουν το ενδιαφέρον τους στο να απαντήσουν θεμελιακά ερωτήματα όπως για παράδειγμα, ποια είναι η αρχή και η ουσία του κόσμου, καθώς και τις αιτίες που προκαλούν τις αλλαγές του, αποκαλούνται και φυσικοί φιλόσοφοι.
Η σκέψη τους ξεφεύγει από τα δεδομένα των αισθήσεων και με τη δύναμη της λογικής τους φθάνουν να διατυπώσουν επιστημονικές εξηγήσεις για την αρχή του κόσμου που μας προκαλούν έκπληξη και θαυμασμό για την την τολμηρόρητα και την πρωτοτυπία της σκέψης τους, πολλές φορές μάλιστα θα τολμούσαμε να πούμε ακόμη και σήμερα για την επιστημονικότητά τους -λαμβάνοντας πάντα υπόψη μας το χρόνο που διατυπώνονται.
Ο Θαλής, από τη Μίλητο, στις αρχές του 6ου π.Χ., έθελεσε τα θεμέλια της φυσικής επιστήμης υποστηρίζοντας ότι το νερό είναι η αρχή του κόσμου, το "ἀεί ὄν".
Ο Αναξίμανδρος, υποστηρίζει ότι αρχή του κόσμου είναι το ἄπειρο, που παραμένει "ἀθάνατο και ἀνώλεθρο", ενώ ο Αναξιμένης, μαθητής του Αναξίμανδρου, προσδιορίζει περισσότερο το άπειρο και το ταυτίζει με τον αέρα.
Ο Ηράκλειτος, από την Έφεσο,θεωρεί το σύμπαν ένα και πεπερασμένο και πιστεύει ότι αρχή του είναι το πῦρ. Τα πράγματα παράγονται, σύμφωνα με τον Ηράκλειτο, από το αρχικό αυτό πυρ με την κίνηση που προκαλεί ο "πόλεμος", οι αντιθέσεις δηλαδή μεταξύ των πραγμάτων. Θα λέγαμε δηλαδή, με πιο σύγχρονη ορολογία, ότι υποστηρίζει πως η κίνηση και η ζωή είναι ιδιότητες της ύλης. "Τὰ πάντα ῥεῖ" είναι η έκφραση που έχουμε συνδέσει με τη φιλοσοφία του Ηράκλειτου, ή, όπως ερμηνεύει την έκφραση αυτή ο μεταγενέστερός του φιλόσοφος Πλάτωνας, "πάντα χωρεῖ καὶ οὐδέν μένει" (Κρατύλος, 402a). Η αλλαγή είναι λοιπόν χαρακτηριστικό του κόσμου έτσι ώστε "δὶς ἐς τὸν αὐτὸν ποταμὸν οὐκ ἂν ἐμβαίης".
Ο Πυθαγόρας, από τη Σάμο, τον 6ο π.Χ. αιώνα ασχολείται με τη φιλοσοφία, τη μουσική, τα μαθηματικά, τη γεωμετρία. Δημιουργεί σχολή στην Κάτω Ιταλία προσπαθώντας να ερμηνεύσει τον "κόσμον" -όρο που κατά πάσα πιθανότητα αυτός πρώτος χρησιμοποίησε, εννοώντας την τάξη του σύμπαντος- με βάση τους αριθμούς και τις αναλογίες τους και ορίζοντας με βάση αυτούς μια ολόκληρη ηθική για τον άνθρωπο, υποστηρίζοντας ότι ο ανθρώπινος νους μπορεί να φτάσει να κατανοήσει την αλήθεια των πραγμάτων, εάν ξεφύγει από τα δεσμά της συσκότισής του.
Επηρεασμένος από τις δοξασίες του Πυθαγόρα, στην Ελέα της Κάτω Ιταλίας διατυπώνει τη θεωρία του και ο Παρμενίδης, που δεν ασχολείται με το ερώτημα από τι είναι φτιαγμένος ο κόσμος, αλλά μελετά περισσότερο το είναι, την αληθινή φύση δηλαδή των πραγμάτων, πέρα από τις εξωτερικές μεταβολές. Υποστηρίζει πώς ό,τι υπάρχει το πᾶν δηλαδή, είναι "ἕν, συνεχές". Κριτήριο για την προσέγγιση της αλήθειας είναι ο νους, ενώ αντίθετα οι αισθήσεις μας παραπλανούν.
Ο Εμπεδοκλής, από τον Ακράγαντα της Σικελίας, υποστηρίζει ως αρχή του κόσμου τα τέσσερα στοιχεία, τα τέσσερα ριζώματα, όπως τα αποκαλεί, πῦρ, ἀήρ, γῆ και ὕδωρ, τα οποία αλλάζουν κατάσταση με βάση δύο κοσμικές αιώνιες δυνάμεις τις οποίες αποκαλεί φιλότης και νεῖκος, φιλία δηλαδή και διαμάχη ή με άλλους όρους έλξη ή συνένωση και άπωση ή διάσπαση. Κάποιοι υποστηρίζουν μάλιστα ότι η ειδική θεωρία του που αφορά στη γέννεση των οργανικών όντων μπορεί να θεωρηθεί πρόγονος της εξελικτικής θεωρίας του Δαρβίνου.
Ο Δημόκριτος, από τα Άβδηρα της Θράκης, τον 5ο αιώνα π. Χ.,επεξεργάζεται παραπέρα την ατομική θεωρία που είχε διατυπώσει ο δάσκαλός του Λεύκιππος, σύμφωνα με την οποία το "ὄν" συντίθεται από άτομα και μεταξύ των ατόμων υπάρχει το κενό που επιτρέπει στα άτομα να κινούνται και να συνενώνονται με άλλα. Ο Δημόκριτος προσθέτει ότι τα άτομα διαφέρουν μεταξύ τους κατά το σχήμα, την τάξη και την θέση που κατέχουν και η κίνησή τους προέρχεται από κάποιου είδους κρούση ή ορμή. Ακριβέστερα "τα σώματα είναι συνδυασμοί ατόμων και ο διαχωρισμών των ατόμων αυτών καταλήγει στην καταστροφή των σωμάτων".
Ξέρετε ότι αρκετοί από τους πρώτους αυτούς φιλοσόφους έγραψαν τις θεωρίες τους σε μορφή ποιήματος; Το έργο του Εμπεδοκλή αποτελείται από δύο εξάμετρα ποιήματα, το Περί Φύσεως (2.000 στίχοι) και οι Καθαρμοί (3.000 στίχοι). Οι στίχοι που διασώθηκαν από το συνολικό του έργο είναι 450 και αποτελούν το μεγαλύτερο σωζόμενο κείμενο προσωκρατικού φιλοσόφου. Σε ποιητική μορφή είχε γράψει το έργο του πριν τον Εμπεδοκλή και ο Παρμενίδης.Ο πιο συχνός τρόπος μέσα από τον οποίο γνωρίζουμε σήμερα τι είπαν οι πρώτοι αυτοί φιλόσοφοι είναι μέσα από τα γραπτά μεταγενέστερων φιλοσόφων κυρίως, αλλά όχι μόνον, που αναλύουν τις ιδέες τους ή τις κριτικάρουν. Ένα άλλο σημαντικό έργο μέσα από το οποίο διασώθηκαν αυτές οι διδασκαλίες είναι, σε 10 τόμους, οι Βίοι φιλοσόφων, του Διογένη του Λαέρτιου, ο οποίος αν και έζησε τον 3ο μ. Χ αιώνα αναζήτησε μέσα από όλων των ειδών τις πηγές που είχε στη διάθεσή του πληροφορίες για την καταγωγή της φιλοσοφίας και τις διδασκαλίες των εκπροσώπων της από το Θαλή (6ο π. Χ αι.) μέχρι τον Επίκουρο (3ο π. Χ. αι.).
Επηρεασμένος από τις δοξασίες του Πυθαγόρα, στην Ελέα της Κάτω Ιταλίας διατυπώνει τη θεωρία του και ο Παρμενίδης, που δεν ασχολείται με το ερώτημα από τι είναι φτιαγμένος ο κόσμος, αλλά μελετά περισσότερο το είναι, την αληθινή φύση δηλαδή των πραγμάτων, πέρα από τις εξωτερικές μεταβολές. Υποστηρίζει πώς ό,τι υπάρχει το πᾶν δηλαδή, είναι "ἕν, συνεχές". Κριτήριο για την προσέγγιση της αλήθειας είναι ο νους, ενώ αντίθετα οι αισθήσεις μας παραπλανούν.
Ο Εμπεδοκλής, από τον Ακράγαντα της Σικελίας, υποστηρίζει ως αρχή του κόσμου τα τέσσερα στοιχεία, τα τέσσερα ριζώματα, όπως τα αποκαλεί, πῦρ, ἀήρ, γῆ και ὕδωρ, τα οποία αλλάζουν κατάσταση με βάση δύο κοσμικές αιώνιες δυνάμεις τις οποίες αποκαλεί φιλότης και νεῖκος, φιλία δηλαδή και διαμάχη ή με άλλους όρους έλξη ή συνένωση και άπωση ή διάσπαση. Κάποιοι υποστηρίζουν μάλιστα ότι η ειδική θεωρία του που αφορά στη γέννεση των οργανικών όντων μπορεί να θεωρηθεί πρόγονος της εξελικτικής θεωρίας του Δαρβίνου.
Ξέρετε ότι αρκετοί από τους πρώτους αυτούς φιλοσόφους έγραψαν τις θεωρίες τους σε μορφή ποιήματος; Το έργο του Εμπεδοκλή αποτελείται από δύο εξάμετρα ποιήματα, το Περί Φύσεως (2.000 στίχοι) και οι Καθαρμοί (3.000 στίχοι). Οι στίχοι που διασώθηκαν από το συνολικό του έργο είναι 450 και αποτελούν το μεγαλύτερο σωζόμενο κείμενο προσωκρατικού φιλοσόφου. Σε ποιητική μορφή είχε γράψει το έργο του πριν τον Εμπεδοκλή και ο Παρμενίδης.Ο πιο συχνός τρόπος μέσα από τον οποίο γνωρίζουμε σήμερα τι είπαν οι πρώτοι αυτοί φιλόσοφοι είναι μέσα από τα γραπτά μεταγενέστερων φιλοσόφων κυρίως, αλλά όχι μόνον, που αναλύουν τις ιδέες τους ή τις κριτικάρουν. Ένα άλλο σημαντικό έργο μέσα από το οποίο διασώθηκαν αυτές οι διδασκαλίες είναι, σε 10 τόμους, οι Βίοι φιλοσόφων, του Διογένη του Λαέρτιου, ο οποίος αν και έζησε τον 3ο μ. Χ αιώνα αναζήτησε μέσα από όλων των ειδών τις πηγές που είχε στη διάθεσή του πληροφορίες για την καταγωγή της φιλοσοφίας και τις διδασκαλίες των εκπροσώπων της από το Θαλή (6ο π. Χ αι.) μέχρι τον Επίκουρο (3ο π. Χ. αι.).
1 σχόλιο:
Συνοπτικά, εύληπτα, γλαφυρά. Ευχαριστούμε, κυρία!
Δημοσίευση σχολίου